Trái phiếu đại dịch về bản chất là một loại hình trái phiếu đối phó thảm họa (CAT bond). CAT bond tạo điều kiện cho nhà phát hành chuyển rủi ro thảm họa sang các nhà đầu tư trên thị trường vốn thông qua một tổ chức có mục tiêu đặc biệt (SPV). Nguồn thu từ bán trái phiếu được đầu tư vào các tài sản thế chấp an toàn và có tính thanh khoản. Lợi tức từ tài sản thế chấp kết hợp với phí do nhà phát hành trả cho SPV khiến lợi tức có điều chỉnh rủi ro từ trái phiếu trả cho nhà đầu tư cao hơn lợi tức trên thị trường. Nếu không xảy ra sự kiện kích hoạt thảm hoạ, nhà đầu tư nhận trái tức và nhận lại tiền gốc tại thời gian đáo hạn. Nếu sự kiện xảy ra, một phần hoặc tất cả tiền gốc được chuyển sang nhà phát hành và nhà phát hành không có nghĩa vụ phải trả lại tiền gốc cho bên nắm giữ trái phiếu.

Sau khủng hoảng dịch Ebola vào năm 2014 ở châu Phi, nhóm G7, WB và WHO đã cam kết phát triển một khuôn khổ quản lý rủi ro đại dịch toàn cầu quyết liệt hơn. PEF - một chương trình bảo hiểm dựa trên tham số được thiết kế để giải ngân vốn nhanh hơn cho các chính phủ, các tổ chức đa phương và các tổ chức phi chính phủ ở các nước IDA đủ điều kiện để hỗ trợ các nỗ lực kiểm soát các đợt bùng phát của nhiều dịch bệnh nguy hiểm  nhất.

PEF được đưa ra thị trường vào tháng 6 năm 2017. Đây là lần đầu tiên trái phiếu và các sản phẩm hoán đổi của WB được sử dụng trên thị trường để tài trợ các nỗ lực chống lại dịch bệnh truyền nhiễm và rủi ro từ đại dịch ở các nước thu nhập thấp. Rủi ro được chào ra thị trường dưới hình thức trái phiếu công và phái sinh. Hình thức phát hành kép này là một cải tiến để thu hút một khu vực rộng lớn nhất những nhà đầu tư ưa mạo hiểm. Hơn 30 nhà đầu tư độc lập bao gồm những công ty quản lý tài sản, quỹ lương hưu, công ty bảo hiểm và các quỹ rủi ro thảm họa chuyên biệt đã tham gia. Giao dịch đã huy động được 425 triệu USD thông qua Chứng chỉ nhóm A (trong đó trái phiếu là 225 triệu USD và 50 triệu USD chứng khoán phái sinh bảo hiểm bệnh cúm và Coronavirus) và Chứng chỉ nhóm B (trong đó trái phiếu là 95 triệu USD và 55 triệu USD sản phẩm hoán đổi bảo hiểm cho các bệnh Filovirus, Coronavirus, Sốt Lassa, Sốt Rift Valley và Sốt Crimean Congo Hemorrhagic).

Khoản tín dụng tài trợ khẩn cấp đại dịch (PEF) là gì

PEF là một cơ chế tài trợ có tính chất bảo hiểm và là công cụ tài chính cải tiến do WB phát triển trên cơ sở tham khảo Tổ chức y tế thế giới (WHO) và các đối tác phát triển khác và khu vực tư nhân. Cơ chế tài chính này nhằm cung cấp tài trợ cho các nỗ lực phản ứng của các quốc gia bị ảnh hưởng bởi bùng phát dịch bệnh trên diện rộng.

Khoản tín dụng này có thể cung cấp tài trợ qua hai kênh: kênh bảo hiểm và kênh tiền mặt. Mục tiêu của PEF là nhằm cung cấp tài chính cần thiết sẵn sàng nhằm hỗ trợ chính phủ, tổ chức đa quốc gia và lực lượng xã hội dân sự đối phó với đợt bùng phát có khả năng thành đại dịch, giảm thiểu hậu quả y tế và kinh tế; tạo ra xúc tác để hình thành thị trường toàn cầu cho các công cụ bảo hiểm đại dịch bằng cách tập trung nguồn lực từ bảo hiểm, trái phiếu và/hoặc các công cụ tài chính khu vực tư nhân khác.

Cơ chế vận hành của PEF cũng nhằm mục tiêu khuyến khích và tăng cường các nỗ lực không ngừng nghỉ của quốc gia hướng đến sự chuẩn bị tốt hơn. Điều này góp phần thiết lập một hệ thống y tế vững vàng và thúc đẩy thành tựu y tế toàn cầu.

PEF được thiết lập cho giai đoạn đầu là 3 năm, từ tháng 7 năm 2017 đến tháng 6 năm 2020 và đang được xem xét kéo dài sang giai đoạn 2.

Ai có thể hưởng lợi từ PEF

Trong khi các quốc gia trên thế giới đều có khả năng dễ bị bùng phát dịch bệnh, các quốc gia thu nhập thấp với hệ thống y tế yếu dễ bị tổn thương hơn và ít khả năng huy động các nguồn lực tài chính để đối phó hiệu quả với các đợt bùng phát trên diện rộng. Vì vậy, tất cả các quốc gia đủ điều kiện để vay từ nguồn IDA của WB đều đủ điều kiện để tiếp cận nguồn vốn PEF này. Ngoài ra, các tổ chức quốc tế và NGO tiếp sức nỗ lực đối phó cho các quốc gia bị ảnh hưởng cũng đủ điều kiện để tiếp cận nguồn vốn này.

Khi nào nguồn vốn từ PEF có thể được tiếp cận

Để tiếp cận được nguồn vốn, một đợt bùng phát cần đáp ứng tiêu chuẩn kích hoạt riêng đối với mỗi kênh tài trợ. Đối với kênh bảo hiểm, tiêu chuẩn kích hoạt mang tính tham số và được đo lường dựa trên quy mô đợt bùng phát (số ca nhiễm hoặc số người chết), mức độ lây lan (số quốc gia bị ảnh hưởng), và tốc độ tăng (theo thời gian). Khi một đợt bùng phát đã đạt lên một mức độ nghiêm trọng nào đó, được tính toán thông qua dữ liệu công khai bởi WHO, công cụ này sẽ kích hoạt và chỉ đến thời điểm đó các quốc gia bị ảnh hưởng mới được tiếp cận nguồn vốn. Việc kích hoạt kênh Tiền mặt của PEF theo một quá trình ba bước dựa trên (i) chủng mầm bệnh; (ii) cấp độ dịch tễ học; và (iii) phân tích kỹ thuật.

Ai quyết định khi nào tiêu chuẩn kích hoạt đã được đáp ứng

Đối với kênh bảo hiểm, PEF có một đơn vị tính toán là bên quan sát thứ ba giám sát diễn tiến của đợt bùng phát dựa trên dữ liệu công khai bởi WHO để tính toán thời điểm tiêu chuẩn kích hoạt đã đạt được. Khi thời điểm này đến, đơn vị tính toán gửi thông báo đến Cơ quan Quản lý quỹ PEF. Cơ quan này sau đó sẽ tiến hành thông báo nhà đầu tư về việc họ sẽ mất vốn và/hoặc các công ty tái bảo hiểm về việc các khoản thanh toán đến hạn. Đối với kênh tiền mặt, Cơ quan phối hợp PEF đệ trình khuyến nghị lên Cơ quan chỉ đạo. Tất cả các quyết định thanh toán từ kênh tiền mặt do cơ quan này quyết định.

Hình 2: Cơ chế vận hành của PEF Nguồn: WB (2019)

PEF trong bối cảnh đại dịch COVID-19

Đợt bùng phát dịch COVID-19 trên thế giới đã khiến nhiều nhà đầu tư bán tháo sản phẩm trái phiếu đã mua này, do đã có các dấu hiệu tiềm năng kích hoạt việc hoàn trả nợ gốc trái phiếu.

Lớp trái phiếu ít rủi ro hơn sẽ được hoàn trả gốc nếu có ít hơn 2.500 người chết ở các quốc gia đang phát triển do đại dịch. Cho đến nay lớp trái phiếu rủi ro hơn là ở Nhóm B. Đối với Nhóm B, nếu dịch bệnh lan rộng ra nhiều quốc gia và nếu có ít nhất 20 người chết ở nước thứ hai đó, tiền của nhà đầu tư sẽ được hoàn trả cho các nước đang phát triển để đối phó với dịch bệnh.

COVID-19 đã được WHO tuyên bố là đại dịch toàn cầu và tính đến ngày 7/4/2020 đã lan rộng ra 205 quốc gia và vùng lãnh thổ trên toàn cầu với hơn 1,3 triệu ca nhiễm và hơn 70 nghìn người chết.

Một số tiêu chí kích hoạt trái phiếu đã được đáp ứng, nhưng hai tiêu chí là tốc độ tăng ca nhiễm và tỷ lệ số ca dương tính trên tổng số ca (bao gồm cả ca nghi nhiễm) chỉ có thể tính được sau ngày khởi phát đại dịch 84 ngày và được xác định trong thời gian bổ sung lên đến hai tuần. Việc tính toán tốc độ tăng khá là khó khăn: trong trường hợp dịch coronavirus, tỷ lệ tăng này được tính dựa trên từng quốc gia IBRD/IDA, có nghĩa là việc tính toán phụ thuộc vào khả năng xét nghiệm và báo cáo các ca bệnh của các quốc gia này. Tỷ lệ này cũng khó để đánh giá từ bên ngoài do con số tổng số ca bệnh được sử dụng để tính toán, và con số này có thể bao gồm các trường hợp nghi nhiễm không được báo cáo công khai thường xuyên trong báo cáo về tình hình dịch bệnh của WHO.

 

Hình 3. Các tiêu chí chính để kích hoạt trái phiếu đại dịch Nguồn: Euromoney (2020)

Trái phiếu  này sẽ đáo hạn vào 15/7/2020 và thời gian đáo hạn có thể kéo dài thêm một năm. Mặc dù PEF ra đời với mục đích là chuyển rủi ro của các quốc gia thu nhập thấp sang thị trường tài chính, thay vì tăng rủi ro lên ngân sách của chính phủ các quốc gia đó; cơ chế này còn gây nhiều tranh cãi. Các quốc gia chỉ được nhận hỗ trợ khi đại dịch đã bùng phát trong khi giai đoạn phòng ngừa mới là giai đoạn có tính chất quyết định với chi phí thấp hơn giai đoạn dịch đã bùng phát. Và với cơ chế tài trợ rủi ro như hiện tại, PEF đang bỏ qua giai đoạn quan trọng này.

Tài liệu tham khảo:

The World Bank (2018). Demystifing catastrophe bonds for debt managers.

The World Bank Group (2019). The Pandemic Emergency Financing Facility.

https://www.iii.org/insuranceindustryblog/tag/catastrophe-bonds/

 https://www.dw.com/en/investors-flee-from-controversial-pandemic-bonds-with-coronavirus-set-to-trigger-payout/a-52539926

https://www.euromoney.com/article/b1klyqsykl0d0m/when-will-coronavirus-covid19-trigger-the-world-bank39s-pandemic-bond